“Geç dönem Osmanlı dünyasında faaliyet gösteren Amerikan misyonerlerine ev sahibi Müslümanların penceresinden bakan ciddi, ayrıntılı ve gerekli bir çalışma.”

Hans-Lukas Kieser

Zürih Üniversitesi Osmanlı Tarihi Profesörü ve

İsviçre-Türkiye Araştırmaları Derneği Başkanı

 

“Sürükleyici anekdotlarıyla Müslüman-Hristiyan ilişkilerini ve Amerika’nın Osmanlılarla ilişkilerini daha kapsamlı bir şekilde düşünmemizi sağlıyor.”

Joshua Donovan

Columbia Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi ve

New Books Network Sunucusu

  

“Kullandığı kaynaklar sayesinde alanda çığır açan bir kitap.”

Andrew Patrick

Tennessee Eyalet Üniversitesi Orta Doğu Çalışmaları Profesörü

 

“Orta Doğu’daki Hristiyan misyonları üzerine eşi benzeri olmayan bir yorum.”

Deanna Feree Womack

Emory Üniversitesi İlahiyat Profesörü

 

 

20. yüzyılın başlarında Orta Doğu ve Balkanlar’da iki yüz civarında Amerikalı misyoner hummalı bir faaliyetin içindeydi. 1830’lardan beri dalga dalga gelen bu misyonerlere ait yüzlerce okul, hastane, yayınevi ve papaz okulu mevcuttu. Misyoner kaynakları ve bakış açıları tarihin bu kesitine ışık tutsa da, Osmanlı yetkililerinin henüz anlatılmamış tecrübeleri de Hristiyanlık ve İslamiyet arasındaki çatışmaları anlamada en az misyonerlerin tecrübeleri kadar değerli ve önemlidir.

İtikadın Peşinde: Osmanlı Bürokratları ve Amerikan Misyonerleri adlı bu kitabın ana karakterleri arasında İstanbul’dan kıtalararası bir imparatorluğa hükmeden devlet erkânı, başkentten gelen emirleri uygulayan taşra görevlileri ve bu görevlilerle farklı ortamlarda muhatap olan misyonerler vardır. Osmanlıların Amerikan misyonerlere karşı yaklaşımlarını ilginç bir kurguya dönüştüren Emrah Şahin, nezaret kaynaklarından zaptiye raporlarına, mahallî dilekçelerden uluslararası evraklara ve misyoner koleksiyonlarına kadar pek çok kaynağı gün yüzüne çıkarmaktadır. Böylece siyasi ve sosyal çalkantılarla dolu bir dönemde Osmanlı Devleti’nin misyoner varlığını tespit, teftiş ve tahdit etmek amacıyla geliştirdiği manevralara ve muhataplar arasındaki etkileşimlerin bilinmeyen yönlerine ışık tutmaktadır.

Bu eser itikadın, itaatin ve nizamın peşine düşen Osmanlı merkezî yönetimine, Osmanlı mahallî idarelerine ve devlet nizamına karşı bir tehdit oluşturan Amerikan misyonerlerine odaklanmaktadır. Merkezî devlet bu ilişkiler ağı içinde çeşitli manevralar geliştirirken, halk da bütün bu yaşananlar karşısında önemli bir aktör olarak varlık göstermiştir. Emrah Şahin bu konuları işlerken milliyetçi, gündelik, popüler ya da taraflı görüşlerin farkına vararak bunların ötesine geçmiş; bu niyetle arşiv vesikalarına yönelmiş ve hakikati, daha doğrusu Müslüman ve gayrimüslim tarafların gerçeklerini keşif, tespit ve mukayese etmiştir. Böylece literatüre tarafsız ve bilimsel bir çalışma kazandırmıştır.

"Kuzeydoğu Amerika’nın Yeni İngiltere yöresinde yaşayan Protestan Evanjelik cemaatlerinin 1810 yılında kurduğu bu teşkilatın iddialı bir amacı vardı. Dünyayı medenîleştirmek. En büyük yatırımları Orta Doğu’daki faaliyetlere yapılmıştır. 1909 yılına ait veriler bu faaliyetlerin hacmini ve kudretini gösterecek niteliktedir: 169 Amerikalı misyoner, 65.240 yerli iş gücü ve destekçi, 57 okul, 20 hastane ve 125 kilise; ayrıca da 99.111 doları bulan ve tamamı yerel halktan toplanan bağışlar..."

- Osmanlı son dönemindeki Misyonerlerin uluslararası hakları, faaliyetleri, faaliyetlerinin devlet tarafından nasıl denetlendiği, Misyoner kurumlarının sahip olduğu avantajlar ve dezavantajlar, Misyoner kurumlarının meşruiyeti gibi meseleleri analiz ediyor. - Osmanlı millet sisteminde Misyonerlerin yerini, tarihini ve bağlamını açıklayarak Misyonerlere dair bağlamsal ve bilimsel bir grup tanımlaması getiriyor. - Bürokratların Misyoner faaliyetlerine gösterdikleri tepkiyi, devletin tutumunu ve halkın durumunu çeşitli örneklerle açıklıyor. - Taraflı tarih-yazımına meydan okuyor ve bunun yerine bilimsel bir perspektif koyuyor. - Devletin “kamu suçu” olarak belirlediği suçları, devletin yürüttüğü adalet politikalarını ve Misyonerlerin bunlardan nasıl etkilendiğini gözler önüne seriyor. - Misyonerlerin sahip olduğu uluslararası hakların ve diplomatik antlaşmaların Osmanlı Devleti’ndeki tezahürünü açıklayarak çok boyutlu bir denklem kuruyor ve bu denklemi yine çok yönlü bir perspektif ile çözümlüyor.