N. Besarya büyük riskler alarak, kendi toplumunun iyiliği ve Türklere rağmen yeni bir Türkiye için İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu.

Nicolae Iorga

Makedonya doğumlu bir Romen olan Besarya Efendi, 1906 yılından itibaren İttihat ve Terakki Cemiyeti içerisinde yer alan ilk Hristiyan’dır. Birinci Dünya Savaşı’na kadar Cemiyet’in bütün faaliyetlerine aktif olarak katılan, Meclis-i Ayan üyeliği ve Nafia Nazırlığı da yapan Besarya Efendi’nin hatıraları II. Meşrutiyet dönemine farklı bir bakış açısıyla ışık tutmaktadır. Hatıraların bir özelliği de Sultan II. Abdülhamid, Sultan V. Mehmed Reşad, Enver, Cemal ve Talat Paşalar ve daha birçok devlet adamı hakkında kapsamlı bilgiler vermesidir. Cemiyet’in üyesi olmasına rağmen olayları dışarıdan bir gözlemci gibi soğukkanlı değerlendirmesi Besarya Efendi’nin anlattıklarını değerli kılmakla birlikte İttihatçılar hakkında kalıplaşmış pek çok önyargının haksızlığını da ortaya koymaktadır.

-           İttihatçı liderlerin kişisel özellikleri nelerdir?

-           31 Mart İsyanı sırasında İstanbul’da neler yaşanmıştır?

-           İttihatçıların Türkçülük politikası İmparatorluğun diğer etnik unsurları üzerinde nasıl bir etki yapmıştır?

-           I. Balkan Savaşı sonunda düzenlenen Londra Konferansı’nda neler yaşanmıştır?

-           Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’na girişinin perde arkasında neler yaşandı?

gibi birçok soruya cevap veren bu eser ilk defa Romence aslından çevrilerek İttihat ve Terakki dönemi üzerine ciddi araştırmalarıyla tanınan Doç. Dr. Nevzat Artuç tarafından yayına hazırlandı. Meşhur tarihçi Nicolae Iorga’nın önsöz yazdığı Besarya Efendi’nin bu hatıratı, İttihat ve Terakki literatürünü alt üst ederek Osmanlı İmparatorluğu’nun en tartışmalı yıllarının anlaşılması noktasında tüm tarih okurlarına farklı bir kapı aralayarak o günleri daha iyi anlamalarını sağlayacak.

Kitap İttihat ve Terakki'nin gayrimüslim kurucularından ve aynı zamanda Nefia Nazırlığı yapmış Besarya Efendi'nin ilk defa Türkçeye çevrilmiş, o dönemle alakalı çok önemli bilgiler ihtiva eden hatıratı. Bu hatıratı, İttihat ve Terakki konusunda birçok eser ve makale kaleme almış Doç. Dr. Nevzat Artuç yayına hazırlamıştır.

Besarya Efendi, özellikle dış politikada Osmanlı İmparatorluğu’nun haklarını sonuna kadar savunmuştur.

Eserin yazarı İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin ilk Hristiyan üyesi ve aynı zamanda Cemiyetin karar alıcı üyelerinden biri. Eser, Romence yayınlanmış ve ilk defa orijinal dilinden Türkçeye çevriliyor. Çalışmaya ilk olarak dikkat çeken kişi dünyaca ünlü Türk tarihçi Prof. Dr. Kemal Karpat hocadır. Besarya Efendi, II. Meşrutiyet dönemine ait pek çok olaya bizzat tanıklık ettiği için eser dönemi anlatan en önemli orijinal kaynaklardan biridir. Besarya Efendi’nin İttihat ve Terakki’nin ileri gelenlerinden biri olmasına rağmen yeri geldiğinde Cemiyet’e ve uygulanan politikalara yönelttiği eleştiriler tarafsız bir bakış açısı sunarak eserin değerini arttırmaktadır. Besarya Efendi’nin tanıklığı İttihatçı liderlere atılan pek çok iftiranın asılsız olduğunu birinci elden ortaya koymaktadır. Şu ana kadar sadece Romence yayınlanan bu eser, ülkemizde İttihat ve Terakki Cemiyeti ve II. Meşrutiyet dönemi çalışmalarına yeni bir boyut kazandıracaktır. Eseri yayına hazırlayan Doç. Dr. Nevzat Artuç, İttihat ve Terakki Cemiyeti, II. Meşrutiyet dönemi ve İttihatçı liderler hakkında yazdığı kitap ve makalelerle tanınan önemli bir tarihçidir.