Türkler, Asya’nın engin bozkırlarından Orta Avrupa’ya uzanan geniş yaşam alanları ve uzun geçmişleriyle, kendilerine has kültürleri ve tarihe yön veren birçok hadisedeki rolleriyle, farklı tarihçilik geleneklerine mensup eski yazarlarca birçok eserde anlatılmışlardır. Bu geleneklerden biri de Süryani tarih yazıcılığıdır. Süryani tarihçiler, özellikle 6. yüzyıldan 13. yüzyıla kadar geçen süreçte, Türk tarihinin birçok yönüne ışık tutmuşlardır; hatta bazen başka kaynaklardan bilinmeyen özgün kayıtlar nakletmişlerdir. Ne var ki bu kayıtlar Türkiye akademisinde nadir çalışılmıştır. Üstelik az sayıdaki bu çalışmalarda Türk tarihinin İslam sonrası dönemi genellikle ön planda yer almıştır.

Umut Var’ın Süryani Tarih Yazıcılığında Türkler adlı eseri, bu açıdan özgün içeriğe sahiptir. Çünkü Türk tarihi, burada, Süryanice tarih metinlerindeki izdüşümleri bağlamında ve 6-9. yüzyıllar arası dönem özelinde, yani Türk tarihinin İslam öncesi süreci açısından ele alınmaktadır. Eserde, söz konusu bu dönemde farklı coğrafyalarda farklı siyasi yapılar halinde varlık gösteren Türk toplulukları, Bizans ve Sasaniler gibi devletlerle ilişkileri, Doğu Kilisesi gibi dinî kurumlarla etkileşimleri açısından anlatılmaktadır.

Gelecek vadeden genç tarihçi Umut Var, akıcı üslubunu derinlikli analizleriyle birleştirerek hem akademiye hem genel okur kitlesine ilgi çekici bir eser sunuyor. O, bu titiz çalışmayla Türk tarihinin mühim bir evresine ışık tutuyor. Okunması ve kütüphanede bulundurulması gereken bu eser, gerçekten önemli bir boşluğu dolduruyor.

 

            Doç. Dr. Zafer Duygu

Dokuz Eylül Üniversitesi

Hem Orta Çağ tarihçisi hem de Süryani Dili ve Edebiyatı araştırmacısı olan Umut Var, çalışmalarıyla literatüre büyük katkıda bulunuyor. Karanlıkta bırakılmış bir kaynak dili olan Süryanicenin bütün zenginliklerinden yararlanan bu kitap adeta bir kaynak rehberi. Yazar Türklerin dışarıdan nasıl algılandığını berrak bir şekilde gösterirken, aynı zamanda Doğu Kilisesi'nin dünyayı algılayış biçimine de ışık tutuyor. Bu vesileyle hem tarihsel referansları okura sunuyor, hem de Türklerin kutsal metinlerde nasıl anlatıldığını ve bu anlatıların Süryani tarih yazımına nasıl yansıdığını da gözler önüne sermiş oluyor.

6. yüzyıldan itibaren Süryani vakanüvisler tarafından oluşturulan özgün tarzın yanı sıra, yukarıda kısaca bahsettiğimiz gibi tarihî süreçte farklı unsurlardan etkilenerek şekillenen Süryani tarih yazıcılığı, bu kıymetli mirasın üzerinde yükselerek 12. yüzyılda altın çağına ulaşmıştır.

Bu kitap, yakın zamana kadar karanlıkta bırakılmış Klasik Süryanice kaynaklara her yönüyle hâkim, sürükleyici ve arşiv niteliğinde bir eser. Hem Orta Çağ tarihçisi hem de Süryani dili araştırmacısı olan Umut Var, bu kitapta Türk kavimlerinin kaynaklarda nasıl ele alındığını, nasıl algılandığını ve Bizans ile ilişkilerinin ne yönde olduğunu gözler önüne seriyor. Bizans, Avarlar, Köktürkler, Bulgarlar, Hazarlar, Akhunlar ve Sasanilerle ilgili dönem kayıtlarını büyük bir titizlikle sunuyor. Yalnızca Süryanice kronikleri incelemiyor, aynı zamanda bu kroniklerin ve kaynakların modern çalışmalardaki konumlarına da değiniyor. Süryani tarih yazımı ile kutsal anlatılar arasındaki ilişkiyi ayrıntılarıyla kıyaslıyor. Doğu Kilisesi’nin misyonerlik faaliyetlerine ve İslâm’ın yayılmasıyla gelişen olayların da kaynaklara nasıl yansıdığına yer veriyor. Orta Çağ araştırmalarında önemli bir yeri olan Süryaniyat araştırmalarının günümüzdeki durumuna işaret ediyor.